Gazeta Podatkowa nr 31 (863) z dnia 16.04.2012

Kontrola skarbowa - z limitem czasu trwania czy bez?

Poszczególne organy i inspekcje mogą kontrolować firmę - w zależności od jej wielkości - przez 12, 18, 24 lub 48 dni roboczych w roku. Inspektorzy kontroli skarbowej obchodzą te ograniczenia, weryfikując rozliczenia podatkowe bez wszczynania formalnej kontroli. NSA akceptuje takie praktyki.

Specyficzna procedura

Kontrole w firmach podlegają ograniczeniom czasowym. Wynika to z art. 83 ust. 1 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej. Czas trwania wszystkich kontroli prowadzonych przez dany organ w jednym roku kalendarzowym u mikroprzedsiębiorcy nie może przekraczać 12 dni roboczych. W przypadku małych przedsiębiorców limit ten wynosi 18 dni roboczych, średnich - 24 dni robocze, a pozostałych - 48 dni roboczych.

Kontrola skarbowa może jednak trwać dłużej. Przyczyny tego stanu należy upatrywać w jej specyfice. Postępowanie kontrolne prowadzone przez urzędy kontroli skarbowej jest tożsame z postępowaniem podatkowym podejmowanym przez urzędy skarbowe. Wszczynane jest w formie postanowienia. Kończy się natomiast decyzją, np. w sprawie wymiaru podatków, albo wynikiem kontroli, np. w przypadku złożenia przez podatnika korekty deklaracji uwzględniającej wszystkie stwierdzone nieprawidłowości.

Postępowanie kontrolne wszczynane jest wyłącznie z urzędu w formie postanowienia.

W ramach postępowania kontrolnego może być przeprowadzona kontrola podatkowa. Przebiega ona na analogicznych zasadach jak kontrola podejmowana przez pracowników urzędu skarbowego. Rozpoczyna się doręczeniem podatnikowi upoważnienia do jej przeprowadzenia, a kończy protokołem. Jest to jednak tylko jeden z elementów kontroli skarbowej - w dodatku nieobowiązkowy.

Dozwolona praktyka

Taki model procedury pozwala przyjąć, że ograniczenia czasu trwania kontroli obowiązują tylko i wyłącznie w przypadku kontroli podatkowej prowadzonej w ramach postępowania kontrolnego. Jeżeli nie jest ona podejmowana, inspektorów nie wiążą te limity. Przekłada się to na działania urzędów kontroli skarbowej.

W ostatnim czasie można zauważyć tendencję do prowadzenia weryfikacji rozliczeń w ramach postępowań kontrolnych bez wszczynania formalnej kontroli podatkowej. W czasie tego postępowania sprawdza się księgi i inne dokumenty podatkowe, wzywa podatników do złożenia wyjaśnień, przesłuchuje świadków, prowadzi "kontrole krzyżowe" itp.

Można mieć zastrzeżenia do takich działań. Pojawiają się bowiem wątpliwości, czy tak naprawdę nie są one kontrolą podatkową. Do tej kwestii odniósł się NSA w wyroku z dnia 15 lipca 2011 r., sygn. akt I FSK 895/11. Sąd stanął po stronie fiskusa. Działania inspektorów kontroli skarbowej można zakwestionować tylko wtedy, gdy wykaże się, że przeprowadzili czynności, które są niedopuszczalne w czasie postępowania podatkowego, a wskazują na kontrolę. Nie ma tymczasem przeszkód, aby w trakcie postępowania podatkowego przesłuchać świadków, zbadać księgi podatkowe, przeprowadzić "kontrole krzyżowe", wezwać podatnika do złożenia wyjaśnień i zeznań itp.

Nie można więc z faktu niewszczęcia formalnej kontroli podatkowej - zakończonej protokołem - wysnuć wniosku, że było nią tak naprawdę postępowanie kontrolne. Należałoby bowiem wówczas uznać, że każdy przypadek weryfikacji sposobu i zakresu wywiązywania się przez podatnika z obowiązków wobec fiskusa jest kontrolą. W konsekwencji wszystkie takie działania powinny być objęte limitami czasu trwania.

Instrukcyjne terminy

Kontrola skarbowa nie może mimo wszystko trwać w nieskończoność. Stosuje się do niej terminy obowiązujące w przypadku prowadzenia przez urzędy skarbowe postępowań podatkowych. Powinna więc zasadniczo zakończyć się w ciągu miesiąca. Dłużej mogą trwać sprawy szczególnie skomplikowane. Powinny być jednak załatwione w ciągu 2 miesięcy. Oceny stopnia skomplikowania sprawy dokonuje się w oparciu o skalę zawiłości stanu faktycznego, obszerność materiału dowodowego, liczbę i rodzaj dowodów, jakie muszą być przeprowadzone itp. Do wspomnianych terminów nie wlicza się okresów zawieszenia postępowania, terminów przewidzianych dla dokonania określonych czynności oraz okresów opóźnień spowodowanych z winy podatnika lub z przyczyn niezależnych od urzędu kontroli skarbowej.

W praktyce kontrole skarbowe toczą się miesiącami, a w skrajnych przypadkach - latami. Nawet jednak jeśli zostanie przekroczony termin załatwienia sprawy, urząd kontroli skarbowej nie traci prawa do jej prowadzenia i wydania decyzji albo wyniku kontroli. Musi jednak poinformować podatnika o każdym przypadku niezałatwienia sprawy w terminie - także wtedy, gdy doszło do tego z przyczyn od niego niezależnych. Trzeba wskazać podatnikowi powody opóźnienia i podać nowy termin załatwienia sprawy. Na niezałatwienie sprawy w terminie ustawowym lub nowym można wnieść ponaglenie.

Podatnicy nie muszą jednak obawiać się, że z własnej kieszeni przyjdzie im zapłacić za opieszałość inspektorów. Uiszczą mniejsze odsetki, jeżeli decyzja kończąca postępowanie kontrolne nie zostanie doręczona w ciągu 6 miesięcy od jego rozpoczęcia. Nie są one naliczane za okres od dnia wszczęcia postępowania kontrolnego do dnia doręczenia decyzji.

Niekiedy jednak trzeba zapłacić odsetki za cały czas trwania postępowania kontrolnego nawet wtedy, gdy inspektorzy nie zakończą weryfikacji w ciągu pół roku. Tak jest w przypadku, gdy do opóźnienia w wydaniu decyzji przyczyni się kontrolowany lub jego przedstawiciel. Kwota odsetek nie zmniejszy się także wówczas, gdy opóźnienie powstało z przyczyn niezależnych od urzędu kontroli skarbowej.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 2.07.2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. z 2010 r. nr 220, poz. 1447 ze zm.)

Ustawa z dnia 28.09.1991 r. o kontroli skarbowej (Dz. U. z 2011 r. nr 41, poz. 214 ze zm.)