Gazeta Podatkowa nr 10 (1781) z dnia 4.02.2021

Czynności sprawdzające sposobem na niesformalizowaną kontrolę podatników

Czynności sprawdzające to dominująca forma weryfikacji działań podatników. Urzędy skarbowe nie muszą informować o ich wszczęciu i mogą je prowadzić bez ograniczeń czasowych. Nieprawidłowości wykryte w deklaracjach i zeznaniach podatkowych mogą być jednak od razu poprawione.

Cel weryfikacji

Urzędy skarbowe przeprowadzają zdecydowanie więcej czynności sprawdzających niż kontroli podatkowych. Potwierdzają to statystyki prezentowane przez Ministerstwo Finansów. W trzech pierwszych kwartałach 2020 r. przeprowadzono 9.451 kontroli podatkowych, a 1.614.134 czynności sprawdzających.

Inny jest jednak cel obu tych procedur. Kontrole podatkowe koncentrują się na wykrywaniu karuzel podatkowych, fikcyjnych dostaw wewnątrzwspólnotowych, ukrywania nabyć wewnątrzwspólnotowych, wyłudzeń zwrotów VAT itp. Zakres czynności sprawdzających jest o wiele węższy. Wyznacza go art. 272 Ordynacji podatkowej. Czynności sprawdzające stosuje się, aby zbadać terminowość przekazywania rozliczeń podatkowych oraz wpłacania podatków, w tym podatków pobieranych przez płatników. Urzędnicy analizują ponadto składane deklaracje pod kątem ich poprawności formalnej i rachunkowej. Mogą wezwać podatnika m.in. do udzielenia wyjaśnień w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości, przedłożenia dokumentów potwierdzających prawo do ulg podatkowych i wysokość poniesionych wydatków, dostarczenia dokumentów (także w formie JPK) niezbędnych do zbadania zasadności zwrotu VAT. Omawiana procedura może być także wykorzystana do sprawdzenia poniesionych przez podatnika wydatków i uzyskanych przychodów (dochodów) - w zakresie niezbędnym do ujawnienia podstawy opodatkowania z tytułu przychodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzących ze źródeł nieujawnionych.

Czynności sprawdzające służą weryfikacji danych i dokumentów przedstawionych przez podatników dokonujących rejestracji podatkowej oraz składających zgłoszenie rejestracyjne uproszczone w zakresie podatku akcyzowego. Urzędy skarbowe mogą ponadto od 1 stycznia 2021 r. w tym trybie sprawdzać spełnienie warunków uprawniających do opodatkowania ryczałtem od dochodów spółek kapitałowych (zwrotu podatku z tytułu wypłaconych należności) oraz rzetelność i terminowość składania oświadczenia podatnikowi przez udziałowca albo akcjonariusza, o których mowa w rozdziale 6b ustawy o pdop (Dz. U. z 2020 r. poz. 1406 ze zm.).

Wezwanie podatnika

Urzędy skarbowe, podejmując czynności sprawdzające, nie doręczają upoważnienia do przeprowadzenia takich działań i nie wydają postanowienia o ich wszczęciu.

Wątpliwości i nieprawidłowości wykryte w czasie czynności sprawdzających mogą być wyjaśnione telefonicznie lub w wyniku wymiany korespondencji przez internet. Podatnicy muszą jednak liczyć się z otrzymaniem oficjalnego wezwania do dokonania określonej czynności: przedstawienia wyjaśnień w sprawie niezłożenia deklaracji podatkowej, dostarczenia kopii dokumentów, złożenia korekty rozliczenia itp. Powinno z niego wynikać, kto jest wzywany, w jakiej sprawie i dlaczego. Realizacja wezwania nie musi oznaczać wizyty w urzędzie skarbowym - zwłaszcza że obecnie osobiste stawiennictwo jest ograniczane do niezbędnego minimum. Urząd skarbowy może zażądać dokonania danej czynności na piśmie lub przekazania dokumentu w formie elektronicznej. Wykonanie wezwania powinno być możliwie najprostsze i jak najbardziej dogodne dla wzywanej osoby. Urząd skarbowy ma zresztą obowiązek dołożyć starań, aby zadośćuczynienie wezwaniu nie było uciążliwe, do czego obliguje go art. 155 § 1a Ordynacji podatkowej.

Ignorowanie wezwań urzędu skarbowego może skończyć się otrzymaniem kary porządkowej (w przypadkach wskazanych w art. 262 Ordynacji podatkowej).

Maksymalna kara porządkowa w 2021 r. wynosi 2.900 zł.

Korekta rozliczenia

Efektem przeprowadzenia czynności sprawdzających może być wykrycie uchybień w deklaracji podatkowej lub załącznikach do niej.

Błędnie sporządzone rozliczenie może skorygować urząd skarbowy lub podatnik. Urząd skarbowy ma prawo dokonać samodzielnej korekty w ograniczonym zakresie. Wolno mu wyeliminować błędy rachunkowe, oczywiste pomyłki oraz nieprawidłowości wynikające ze sporządzenia deklaracji niezgodnie z wymogami formalnymi, jeżeli w wyniku naniesionych poprawek lub uzupełnień zmiana wysokości zobowiązania podatkowego, nadpłaty, zwrotu podatku, kwoty nadwyżki podatku do przeniesienia czy straty nie przekracza 5.000 zł. Podatnik otrzymuje uwierzytelnioną kopię skorygowanej w tym trybie deklaracji. Dostaje ją wraz z informacją o związanej z korektą zmianie wymienionych wcześniej wartości albo informacją o braku takich modyfikacji, oraz pouczeniem o prawie wniesienia sprzeciwu. Wniesienie sprzeciwu anuluje korektę. Zasady dokonania urzędowej korekty stosuje się do rozliczeń złożonych w formie papierowej oraz przekazanych za pomocą środków komunikacji elektronicznej. W przypadku gdy urząd skarbowy nie może usunąć stwierdzonych nieprawidłowości ze względu na ich charakter lub zakres, zwraca się do podatnika o złożenie niezbędnych wyjaśnień i skorygowanie deklaracji.

Konsekwencją sporządzenia w wyniku czynności sprawdzających korekty rozliczenia może być obowiązek zapłaty podatku. Odsetki za zwłokę od ujawnionej w tym trybie zaległości podatkowej trzeba naliczyć według stawki podstawowej albo podwyższonej. Podwyższoną stawkę odsetek stosuje się w przypadku zaległości w akcyzie i VAT, jeżeli kwota zaniżenia zobowiązania podatkowego, zawyżenia kwoty nadpłaty lub zwrotu podatku przekracza 25% kwoty należnej i jest wyższa niż pięciokrotna wysokość minimalnego wynagrodzenia za pracę obowiązującego w dniu następującym po dniu upływu terminu płatności zobowiązania lub terminu zwrotu. W 2021 r. pięciokrotność minimalnej pensji wynosi 14.000 zł.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 29.08.1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2020 r. poz. 1325 ze zm.)