Kto i kiedy odpowiada za cudze zaległości podatkowe?

Konsekwencją powiązań rodzinnych czy biznesowych z podatnikiem może być odpowiedzialność za jego zaległości podatkowe. Urząd skarbowy orzeka o tym w decyzji. Osoba zobligowana do uregulowania cudzych podatków może ubiegać się o odroczenie płatności ciążącego na niej zobowiązania, rozłożenie na raty lub umorzenie.

Zamknięty wykaz

Podatnik, co do zasady, sam odpowiada za swoje podatki. Zaległości podatkowe, których nie jest w stanie spłacić, mogą być jednak niekiedy zmuszone uregulować osoby trzecie. Krąg tych osób jest zamknięty. Należą do niego wyłącznie podmioty wymienione w art. 110-117d Ordynacji podatkowej.

Urząd skarbowy, chcąc zobligować osobę trzecią do uregulowania cudzych zaległości podatkowych, musi wydać decyzję. Postępowanie podatkowe w tej sprawie nie może być wszczęte przed doręczeniem podatnikowi (płatnikowi) decyzji dotyczących obciążających go należności. Mowa o decyzji: określającej wysokość zobowiązania podatkowego, określającej kwotę zaległości podatkowej wskazanej w art. 52 oraz art. 52a Ordynacji podatkowej, w sprawie zwrotu zaliczki naliczonego podatku VAT, dotyczącej kwoty należnych odsetek za zwłokę, o odpowiedzialności płatnika za podatek niepobrany lub pobrany a niewpłacony.

Od tej zasady przewidziano wyjątki. Wspomniane rozstrzygnięcia nie muszą poprzedzać decyzji o odpowiedzialności wspólników spółki cywilnej, jawnej, partnerskiej oraz komplementariusza spółki komandytowej albo komandytowo-akcyjnej. Urząd skarbowy może zawrzeć je w decyzji obligującej do uregulowania zaległości podatkowych spółki. Doręczenie wymienionych decyzji jest ponadto zbędne, jeżeli zaległość podatkowa dochodzona jest na podstawie deklaracji lub zeznania podatkowego. W takiej sytuacji jednak postępowanie w sprawie odpowiedzialności osoby trzeciej nie może być podjęte przed dniem wszczęcia postępowania egzekucyjnego.

Czas na decyzję

Ważny jest termin wydania decyzji o odpowiedzialności za cudze podatki.

Urząd skarbowy ma na jej wydanie (sporządzenie i podpisanie) zasadniczo 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym powstała zaległość podatkowa. Inaczej jest w przypadku odpowiedzialności nabywcy towarów z załącznika nr 15 do ustawy o VAT oraz pełnomocnika dokonującego rejestracji podatnika VAT. Decyzja nie może być w ich przypadku wydana po 3 latach, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym odpowiednio - miała miejsce dostawa towarów albo upłynął 6-miesięczny okres od dnia zarejestrowania podatnika jako podatnika VAT czynnego.

Termin przedawnienia prawa do wydania decyzji o odpowiedzialności osoby trzeciej za cudze zaległości podatkowe należy odróżnić od terminu przedawnienia zobowiązania wynikającego z tego rozstrzygnięcia. Zobowiązanie ustalone w decyzji przedawnia się po 3 latach od końca roku kalendarzowego, w którym została ona doręczona adresatowi. Bieg tego terminu może ulec zawieszeniu (w wyniku odroczenia płatności lub rozłożenia na raty spłaty zobowiązania) lub przerwaniu (w przypadku ogłoszenia upadłości lub zastosowania środka egzekucyjnego).

Spłata z ulgą

Osoba trzecia ma prawo ubiegać się o udzielenie ulgi w spłacie zobowiązania wynikającego z decyzji. Przesądza o tym art. 67c § 2 Ordynacji podatkowej.

Możliwe jest uzyskanie takich ulg, jak: odroczenie płatności, rozłożenie zapłaty na raty lub umorzenie. Umorzenie może objąć zobowiązanie osoby trzeciej do uregulowania cudzych należności płatniczych, tj. podatków niepobranych lub pobranych, ale niewpłaconych w związku z wykonywaniem funkcji płatnika. Przykładowo, członek zarządu spółki z o.o. może ubiegać się o umorzenie zobowiązania wynikającego z decyzji o jego odpowiedzialności za zaległości spółki w VAT oraz w PIT od wynagrodzeń pracowników, podczas gdy spółka nie ma prawa złożyć wniosku o umorzenie PIT od wynagrodzeń pracowników. Podstawą przyznania ulgi jest istnienie ważnego interesu wnioskodawcy lub interesu publicznego. Osoba trzecia musi wykazać, odwołując się do własnej sytuacji finansowej, dlaczego nie jest w stanie uregulować obciążających ją zaległości podatnika (płatnika).

Osoba trzecia zostaje zwolniona z odpowiedzialności w przypadku wygaśnięcia zobowiązania podatnika (płatnika) jako głównego dłużnika podatkowego. Jej odpowiedzialność ma bowiem charakter akcesoryjny. Uzależniona jest od istnienia odpowiedzialności podmiotu pierwotnie zobligowanego do uiszczenia podatku. Wygaśnięcie zobowiązania podatnika (płatnika) czyni niemożliwym zarówno wydanie decyzji o odpowiedzialności osoby trzeciej, jak i jej egzekwowanie.

**Przykłady odpowiedzialności podatkowej osób trzecich**
Osoby trzecie odpowiadające za zaległości podatkowe podatnika
Osoba trzecia	Zakres odpowiedzialności
rozwiedziony lub pozostający w separacji małżonek podatnika	zaległości z tytułu zobowiązań powstałych w czasie trwania wspólności majątkowej
członek rodziny podatnika prowadzącego działalność gospodarczą, współdziałający z nim w jej wykonywaniu, osiągający z tego tytułu korzyści	zaległości wynikające z działalności gospodarczej podatnika powstałe w okresie współdziałania
nabywca przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części	zaległości podatnika powstałe do dnia nabycia
jednoosobowa spółka kapitałowa powstała w wyniku przekształcenia przedsiębiorcy będącego osobą fizyczną	zaległości przedsiębiorcy powstałe do dnia przekształcenia
spółka niemająca osobowości prawnej, do której osoba fizyczna wniosła na pokrycie udziału swoje przedsiębiorstwo	zaległości związane z przedsiębiorstwem powstałe do dnia jego wniesienia
firmujący swoim imieniem i nazwiskiem, nazwą lub firmą działalność gospodarczą podatnika	zaległości powstałe podczas prowadzenia działalności
wspólnik spółki cywilnej, jawnej, partnerskiej oraz komplementariusz spółki komandytowej albo komandytowo-akcyjnej	zaległości spółki
członkowie zarządu	zaległości spółki: z o.o., z o.o. w organizacji, prostej akcyjnej, prostej akcyjnej w organizacji, akcyjnej, akcyjnej w organizacji
członkowie organów zarządzających innych osób prawnych	zaległości osób prawnych
wspólnicy spółki: z o.o. w organizacji, prostej akcyjnej w organizacji, akcyjnej w organizacji	zaległości spółki, gdy nie posiada ona zarządu i nie został powołany pełnomocnik
osoby prawne przejmujące lub osoby prawne powstałe w wyniku podziału (osoby nowo zawiązane)	zaległości osoby prawnej dzielonej (jeżeli majątek przejmowany, a przy podziale przez wydzielenie - także majątek osoby dzielonej, nie stanowi zorganizowanej części przedsiębiorstwa)
podatnik dokonujący zapłaty należności za towar lub usługę przelewem na konto niewidniejące w Wykazie podatników VAT	zaległości kontrahenta w części VAT proporcjonalnie przypadającej na dostawę towarów lub świadczenie usług
zarządca sukcesyjny	zaległości związane z działalnością przedsiębiorstwa w spadku
pełnomocnik, o którym mowa w art. 96 ust. 4b ustawy o VAT (Dz. U. z 2021 r. poz. 685 ze zm.)	zaległości podatnika z tytułu czynności wykonanych w ciągu 6 miesięcy od dnia zarejestrowania go jako podatnika VAT czynnego
podatnik wymieniony w art. 105a ustawy o VAT	zaległości dostawców towarów w części VAT proporcjonalnie przypadającej na dostawę dokonaną na rzecz podatnika